Trommur og kjuðar. Pottar og pönnur. Simbalar og gong. Ruslafötur og kökuform. Við stóðum framan við Alþingishúsið og börðum á þetta allt saman. “VANHÆF RÍKISSTJÓRN! — BANG! BANG! BANG!” Við börðum okkur saman, slógum taktinn og slógum frá okkur. Búsáhaldabyltingin tókst vonum framar. Stjórnin féll á sjöunda degi.
Aldrei áður hefur annað eins sést á Íslandi. Loksins fór langþreyttur landinn út á götu, kveikti elda og lét í sér heyra. Þingheim rak í rogastans, þjóðin var mætt í Alþingisgarðinn, og ríkisstjórnin sat sem lömuð undir hrópum hennar. Látum ekki vonsvikna ráðherra, málgagn þeirra og fréttastofur gamla Íslands, ljúga að okkur ástæðum stjórnarslita. Hér varð bylting og ekkert annað, líkt og aðeins erlendir miðlar hafa greint frá. “Skríllinn” sigraði “fína fólkið”. Stjórnin féll fyrir reiðiöldu samfélags á heljarþröm. Staða hennar var orðin slík að hún lyppaðist niður fyrir eggjakasti og pottaglamri. Ég legg til að skjaldarmerki hins nýja lýðveldis verði pottur og sleif.
Við vorum búin að taka umræðuna. Búin að skrifa greinarnar. Búin að blogga okkur í hel og fylla Fesbókina. Við vorum komin handan við orð og ræður. Og slógum bara taktinn. Og allir vissu hvað átt var við. Allir skildu — að lokum meira að segja hin “taktlausa ríkisstjórn”, eins og Guðmundur Andri kallaði hana á Austurvelli síðasta laugardag.
Hún er fallin.
En ekki er allt búið enn. Ekki má gefast upp þótt þessi sigur sé í höfn. Við viljum breytingar. Við viljum nýtt Ísland. Við viljum kveðja það gamla. Gamla fúla flokksveldið. Við viljum nýtt upphaf.
Maraþontrommudansinn við þinghúsið var magnaður á köflum. Fólk komst í hálfgerðan trans og stemmningin varð um tíma hundheiðin og skemmtileg. Einhver hafði orð á því að tekist hefði með eldi og afrískum takti að magna seið sem særði fram Íslands helgustu vætti. Landvættirnar voru komnar í lið með mótmælendum og því fór sem fór. Og þjóðin trommaði með allan tímann, þótt heima sæti. Fólkið í landinu. Sem vildi fá landið sitt aftur.
En það var reynt að þagga niður í liðinu. Allt reynt til að slökkva eldinn. Þið eruð að ráðast á veikan mann. Haldið þið að eitthvað betra taki við? Þið eruð að trufla okkur í miðju verki. Verkefnin framundan eru brýn. Vernda þarf heimilin í landinu. Kosningar tefja fyrir uppbyggingarstarfinu.
Og hvað voruð ÞIÐ að gera sem ekki mátti trufla ykkur við? Jú, þið þurftuð að lægja öldurnar í flokknum, berja saman ríkisstjórnina, undirbúa landsfund, ákveða ykkur í sambandi við Evrópumálin og kjósa nýjan formann.
Gef oss a breik.
Þvert á móti þurfti að vernda heimilin í landinu fyrir ykkur. Þið voruð að trufla okkur í miðju verki. Og á hverjum degi réðust þið á þann veika mann, sem íslenskt samfélag er, með því að sitja áfram. Þið gátuð ekki ráðið við vandann því þið sjálf voruð vandinn. Þið bjugguð hann til. Ríkisstjórnin sem sat aðgerðarlaus og horfði á bankana vaxa og bankana hrynja. Rikisstjórnin sem sat áfram í rústunum og var hvorki tilbúin að fórna biskup né peði af ótta við að Flokkurinn myndi klofna á meðan þjóðin klauf sig í herðar niður af örvæntingu yfir aðgerðarleysinu. Ríkisstjórnin sem sat og horfði á landræningjana flytja þjóðarauðinn úr landi, á kviðfeitum einkaþotum, og leggja inn á reikninga á eyjum sem finnast ekki á korti því þær eru ekki eyjar heldur sjóræningjaskip.
Því hér var framið bankarán með öfugum formerkjum. Bankarnir rændu þjóðina. Og munurinn á Bankaráninu og Tyrkjaráninu er sá að hið síðarnefnda sendi nokkra tugi Íslendinga í ánauð en hið fyrrnefnda sendir alla þjóðina í ánauð.
Við viljum nýtt upphaf. Nýtt Ísland. Nýtt lýðveldi. Segja bless við það gamla.
Á frægum hitafundi Samfylkingarfélagsins í Reykjavík, sem haldinn var í Þjóðleikhúskjallaranum, steig Helgi Hjörvar í pontu og sagði kröfuna um afsagnir ráðherra Samfylkingar fáránlega. “Það er fáránlegt að okkar fólk segi af sér á meðan Sjallarnir gera það ekki.” Semsagt: Á meðan hinir eru bíræfnir verðum við það líka.
Þarna var gamla Íslandi rétt lýst. Flokkurinn fyrst og landið svo. Það er þessi hugsun sem þarf á haf út. Bæ bæ, gamla Ísland!
Og viku síðar, þegar Geir Haarde hafði stigið til hliðar, gat hann ekki einu sinni þá sagt það hreint út í sjónvarpsviðtölunum að hann hefði verið tilbúinn að fórna Davíð til að forða stjórnarkreppu. Forgangsröðunin var skýr. Fyrst Davíð, svo flokkurinn, loks Ísland.
Bæ bæ, gamla Ísland!
Í trommubyltingunni tóku sér margir kjuða í hönd, sleifar og þvottabursta. Miðaldra karlar eins og ég, framsæknar ömmur og bankasviknir afar, glænýjir atvinnuleysingjar jafnt sem fyrrverandi lögreglumenn. En þeir sem slógu taktinn hvað harðast voru kaffihúsakrakkarnir í 101. Klöppum fyrir þeim. (Hvar var verkalýðshreyfingin? Hvar var Lúðrasveit verkalýðsins?) Og hvað tókst trommuleikurunum ungu á einni viku sem heilu þjóðargjaldþroti tókst ekki á fjórum mánuðum?
Þeir felldu ríkisstjórnina. Það eru ótrúleg tíðindi.
Látum þennan undraverða árangur hvetja okkur til dáða. Því allt í einu er allt hægt á Íslandi. Okkar er aflið og okkar er valdið. Höldum áfram að tala, blogga og halda fundi. Lýðræðisbyltingin er hafin. Þjóðfélag þöggunar og sjálfsritskoðunar er dautt. Davíðstíminn er liðinn. Málfrelsið hefur leyst viðskiptafrelsið af hólmi. Annar hver Íslendingur er skyndilega orðinn afbragðs stjórnmálaskýrandi, ef ekki ráðherraefni. Nú er af sem áður var þegar allir þögðu í ótta sinnar stöðu. Þegar Háskólasamfélagið var hræðslusamfélag og gáfaðir menn drógu mann út undir húsvegg trekk í trek, pírðu augun og hvísluðu að manni sannleikanum. “En ÉG get bara ekki sagt þetta, þú skilur…” Nú geta allir talað. Okinu er létt. Verum því stolt af okkur. Og umfram allt: Höldum áfram. Sofnum ekki á verðinum. Notum þetta einstaka tækifæri til að skapa nýtt og betra Ísland.
Því við erum löngu fallin á tíma og nú þarf að taka til hendinni.
Við getum ekki beðið eftir því að kjósa nýja stjórn til að taka við af þeirri sem nú er tekin við. Við getum ekki beðið eftir því að kjósa stjórnlagaþing til að breyta stjórnarskránni. Við getum ekki beðið eftir því að hreinsa út í flokkunum og fá Raddir fólksins inn á þing. (En við þurfum ekki bara nýtt fólk á þing heldur alveg nýja og endurhugsaða stofnun sem heitir Alþingi.) Við getum ekki beðið eftir því að Sjálfstæðisflokkurinn haldi sinn auma landsfund. (Sem að þessu sinni verður haldinn undir kjörorðinu “Við settum Ísland á hausinn”). Við getum ekki beðið eftir því að ráðherrar Samfylkingar þori að mæta á almenna fundi í flokknum sínum. Við getum ekki beðið eftir því að Jóhanna Sigurðardóttir læri á niðurskurðarhníf. Við getum ekki beðið eftir því að Steingrímu Joð fari í þetta MBA-nám sem hann þyrfti svo nauðsynlega að fara í. Við getum ekki beðið eftir því að Sigmundur Davíð fái símann hjá öllum í S-hópnum. Við getum ekki beðið eftir því að Davíð nái að sópa síðustu krónunum út úr bergmálandi tómum Seðlabanka inn á biðlaunareikning sinn. Út með hann strax. Við getum ekki beðið eftir því að Jónas FME Jónsson nái að klára allt rauðvínið sem Kaupþing gaf honum áður en hann hættir 1. mars. Út með hann strax. Við getum ekki beðið eftir því að fá að frysta allar eigur Icesave-snillinganna upp í þessa stærstu skuld í heimi. Við getum ekki beðið eftir því að skuldir Baugs verði skuldir okkar, 3 milljónir á mannsbarn. Við getum ekki beðið eftir því að Jón Ásgeir kaupi alla fjölmiðla landsins og breyti þeim í Skjá einn. Við getum ekki beðið eftir því að Mogginn hætti að angra okkur á morgnana og fari frekar að borga þessa 5 milljarða sem hann skuldar okkur, 16.000 kr. á mannsbarn. Við getum ekki beðið eftir því að Pálmi Haraldsson nái að trappa sig niður úr því að eiga allar ferðaskrifstofur á Norðurlöndum í það að eiga “bara” allar ferðaskrifstofur á Íslandi. Við getum ekki beðið eftir því að Sigurður Einarsson leggi niður þróunaraðstoð sína við Jómfrúareyjar. Við getum ekki beðið eftir því að Ólafur Ólafsson og Finnur Ingólfsson skili okkur bankanum sem þeir rændu af okkur. Við getum ekki beðið eftir því að Sigurjón Þ. Árnason nái að hreinsa burt öll fingraförin sín úr Landsbankanum. Við getum ekki beðið eftir því að Bjöggi Thor græði ennþá meira á rýrnun krónanna í veskjunum okkar. Við getum ekki beðið eftir því að Árni Matt og Árni Johnsen hefji sína ógnarspennandi prófkjörsbaráttu. Við getum ekki beðið eftir því að Gummi Steingríms nái að troða sér í gamla götótta jakkann hans afa síns. Við getum ekki beðið eftir því að málverkið af Bjarna Benediktssyni verði hengt upp við hliðina á málverkinu af Bjarna Benediktssyni. Og við getum alls ekki beðið eftir því að Hannes Hólmsteinn klári nýju bókina sína, “Hvernig getur Ísland orðið fátækasta land í heimi?”
Því nú verður ekkert eins og það áður var. Bæ bæ, gamla Ísland!
Við þurfum nýja stjórn. Nýja hugsun. Nýtt lýðveldi. Nýtt Ísland.
Við þurfum að taka í skottið á fortíðinni og gera hana upp í einum grænum. Við sjáum það nú að sumir bissnessmanna okkar voru lítið annað en glæpamenn og fráfarandi ríkisstjórn sú lögga sem brást. Og enginn treystir rannsóknarnefnd sem skipuð var af henni til að rannsaka, meðal annars, mistök hennar. Þess vegna þarf nýtt fólk. Hraust fólk og hraðar hendur. Yfirheyrslurnar eiga að hefjast á morgun. Og við eigum að kalla til erlenda sérfræðinga.
Hér kom á dögunum Willem Buiter og sagði okkur sannleikann um okkur sjálf, svo allir skildu. Hann ku vera boðinn og búinn að hjálpa. “Just call me, and I’ll jump on a plane.” Afhverju er ekki búið að tala við hann? Afhverju í ósköpunum er enn ekki hlustað á fólkið sem varaði við á sínum tíma og nú hefur sannast að hafði rétt fyrir sér? Þorvaldur Gylfason. Vilhjálmur Bjarnason. Afhverju eru þeir ekki kallaðir til ráðgjafar við stjórn landsins?
Síðan þarf að huga að framtíðinni. Við VERÐUM að nota tækifærið til að breyta grundvallarþáttum í stjórnskipun okkar. Og læra af reynslunni. Við megum aldrei aftur gera Ísland að “eins flokks landi” eins og The Times í London lýsti 20 ára ríki Sjálfstæðisflokksins í vikunni. Við megum aldrei aftur fá yfir okkur “valdstjórn” sem tekur hagsmuni sína og Flokksins fram yfir þjóðarhag og stundar óvinastríð í stað hefðbundinna stjórnarstarfa. Því sá sem stjórnar með stríði á alltaf á hættu að kalla hrun yfir þjóð sína og enda sjálfur í dimmum bönker.
Við þurfum nýja kosningalöggjöf. Landið eitt kjördæmi. Kjósendur geti valið fólk á listann sem það kýs, sem þar með úthýsir hinum hræðilegu prófkjörum. Við þurfum að afnema ráðherraræðið og gera stjórnsýsluna gegnsærri. Við þurfum að endurreisa niðurdrabbað og ónýtt Alþingi og endurhugsa starfshætti þess frá grunni. Burt með skrípamyndina af einum manni í ræðustól að tala við tóman sal. Burt með aðstoðarmenn áhrifalausra og burt með öll furðulegu fríin. Og svo þarf að aðskilja löggjafar- og framkvæmdavald.
Það er svo margt sem þarf að gera. En það þarf að gera það NÚNA. Núna er tækifærið. Við megum ekki klúðra því.
Þess vegna þurfum við nýtt lýðveldi. Nýtt Ísland. Látum kröfuna hljóma um landið allt: Bæ bæ, gamla Ísland!
Titill greinarinnar vísar í heiti sýningarinnar Bæ bæ Ísland sem Hannes Sigurðsson, forstöðumaður Listasafnsins á Akureyri, skipulagði í apríl 2008 og fylgdi úr hlaði með formála sem var aðeins nokkrum mánuðum á undan samtíma sínum.
HH.
